İsmayil S. Valiyev

Həvəssizlik, ümidini itirmək, “olmayacaq”, “edə bilməyəcəyəm” demək – bunlar çox insanın hər gün həll etməyə çalışdığı problemlərdir.

Digər bir problem də çox motivasiya və həvəsi olan, ancaq bütün bunlara baxmayaraq istədiyi nəticəni ala bilməyən insanların vəziyyətidir. Bu insanlar da adətən çox xoş və ali niyyətli olurlar, hər mövzuda məlumatları var, olduqları mühitdə açılan hər mövzuda ağızdolusu danışırlar, dünya gündəmindəki hər məsələ haqqında fikir bildirməkdən əsla çəkinmirlər. Ən maraqlısı da budur ki, danışdıqları mövzular haqqında biliklərinin genişliyi insanı heyran edir.

Qeyd olunan hər iki qrupdakı insanların ortaq bir problemi var – istədikləri, onları həqiqətən xoşbəxt edən, qane edən və daxili doyum gətirən nəticələr əldə edə bilməməkləri. Detallı planlar qurmaqlarına, ciddi hazırlıqlar etməklərinə baxmayaraq yenə də alınmır. Həm də bu, dəfələrlə təkrarlanır. Bunun səbəbi onların bacarıqsız vəya tənbəl olmaqları deyil. Əsas səbəb sadəcə üç çox önəmli resurslarını yanlış hədəflər və məsələlərə köklənməyə (fokuslanmağa) sərf etməkləridir. Əslində hər birimiz bu səhvləri edirik. Sadəcə kimimizdə bu az, kimimizdə isə dəhşətli dərəcədə çoxdur.

TƏSİR və QAYĞI/ NARAHATLIQ DAİRƏSİ (Circle of Influence and Circle of Concern) deyə biləcəyimiz anlayışlar bu problemləri və onların həllini izah edə bilmək üçün təməl məfhumlardır.

Bu yanaşmanı Stefan Koveydən (Stephen Covey) öyrənmişdim. Rahatlıqla deyə bilərəm ki, öyrəndiyim və mənə ən çox təsir edən yanaşmalardan biridir.

Əgər Stefan Koveyin məşhur bestselleri olan “Effektli İnsanarın 7 vərdişi” kitabını oxumusunuzsa, siz də bilirsiniz ki, Kovey insanları iki qrupa ayırır: proaktiv insanlar və reaktiv insanlar.

Proaktiv insanlar həyatlarının, yaşadıqlarının məsuliyyətini öz üzərinə götrünlər, reaktiv insanlarsa daima şərtlər, kənar faktorlar və digər insanları əsas səbəb kimi göstərənlər, bəhanə edənlərdir. Həmçinin, proaktiv insanlar təsir dairələrində daha çox vaxt keçirənlər, reaktiv insanlar isə qayğı/narahatlıq dairəsində daha çox vaxt keçirənlərdir. Yəni ikinci dairəyə daxil edə biləcəyimiz işlər, məşğuliyyətlər və hadisələrə daha çox vaxt və enerji sərf edənlərdir.

Bəs təsir və qayğı dairəsi nədir?

Təsir dairəsinə aid və ya daxil edə biləcəklərimiz o iş, hadisə və fəaliyyətlərdir ki, bizim onlara təsir etmək, dəyişdirmək, onları azaltmaq vəya çoxaltmaq imkanımız, qüdrətimiz, icazəmiz, gücümüz, vaxtımız və bacarığmız var.

Qayğı dairəsinə aid edilə biləcəklər  isə onlardır  ki, o məfhumlar bizi düşündürür, narahat edir, ancaq onları dəyişmək, onlara təsir etmək üçün edə biləcəyimiz bir şey yoxdur. 

Şəkildən də göründüyü kimi təsir dairəmiz (circle of influence) qayğı dairəmizə nisbətən daha kiçikdir. Çünki beynimizin sorğulamaq, axtarmaq, tapmaq baxımından limiti yoxdur, ancaq edə biləcəklərimizin buna nisbətən daima bir (zaman, məkan və resurlara görə) limitləri, sərhədləri vardır. Bu limitlər də bizim vaxtımızı, enerjimizi və resurlarımızı istifadə etməyimizdən asılı olaraq daima ya böyüyür, ya da kiçilir.

BİZ QAYĞI DAİRƏMİZƏ DAXİL OLAN İŞLƏRLƏ nə qədər çox məşğul olsaq, təsir dairəmizdə olan işlər üçün də o dərəcədə az zaman, enerji və resursumuz qalır. Nəticədə də təsir dairəmizdəki işləri görmək, bu hədəfləri reallaşdırmaq üçün etməli olduqlarımızı da edə bilmirik. Çünki bunlar üçün zamanımız ve gücümüz qalmır. Bununla da bu işlər də qayğı dairməmizdəki işlərin siyahısına əlavə olunur və təsir dairəmiz də kiçilir.

Bunun tam əksinə, vaxtımızın, enerjimizin çox hissəsini təsir dairəmizdəki işlərə yönəldib bu işlərlə məşğul olsaq, aldığımız nəticələr daha fərqli olacaq. Qısası, istədiklərimizi əldə etmiş, reallaşdırmış olarıq. Bu da təbii olaraq bizi daha güclü, inamlı, şən, enerjili, etibarlı bir insan halına gətirər. 

Əslində bu yanaşmanın daha bir üstünlüyü də var. Belə ki, artıq bu şəkildə əvvəl sadəcə qayğı dairəmizədə olan və haqqında heç bir şey edə bilmədiyimiz işlərdən bəziləri üzərində də güc, təsir qazanmış oluruq. Bizim üçün o işlər əlçatan olur və onları da dəyişmək, onlara da təsir etmək imkanı yaranır. Bu da o deməkdir ki, aşağıdakı şəkildən də göründüyü kimi təsir dairəmiz bir az daha genişlənmiş, qayğı dairəmiz isə kiçilmiş olur.

Bu da öz növbəsində bizi daha özünə inanan (özgüvənli) bir insan edir.

Artıq lüğətimizdə şikayət, gileylənmək, deyinmək, ümidsizlik kimi sözlərə yer qalmır. Zamanla sadəcə biz deyil, ətrafımızdakı insanlar da dəyişir. Yəni həyatımızın keyfiyyət şkalasında ciddi bir yüksəliş özünü göstərməyə başlayır.

Bu, çox yaxşı və istədiyimiz bir nəticə olması ilə yanaşı, özü ilə bərabər bir təhlükə və tələni də gətirir. Bu nəticənin bizə verəcəyi özünə inam təkəbbür və özünü bəyənmişliyə səbəb ola bilər ki, bu da öz növbəsində altından qalxa bilməyəcəyimiz işlərin məsuliyyətini üzərimizə götürməyimizə səbəb olur. Belə olduqda isə aqibətin necə olacağını təcrübədən siz də bilirsiniz.

Buna görə hiss edəcəyimiz daxili enerji partlamasını, artan özünə inam və motivasyanı burada da düzgün kanala yönəltməkdə çox diqqətli və həssas olmalıyıq ki, qaş düzəldim deyərkən, vurub göz çıxarmayaq.

İndi özünüzdən soruşun;

• Sizi narahat edən, düşündürən işlər və məsələlər hansılardır?
• Bunlardan hanslar üzərində, işləsəniz onları dəyişə və yaxşı nəticələr ala bilərsiniz?
• Hansılarını hazırda olduğunuz vəziyyət və imkanlar baxımından qiymətləndirdikdə dəyişdirmək üçün edə  biləcəyiniz bir şey yoxdur? Bunları indilik təxirə salın və edə biləcəklərinizi edin! Təsir dairənizin kiçilməsinə icazə verməyin! Bunu daha da böyüdün! Santim-santim, hər gün biraz daha.

Növbəti yazıda bu yanaşmanın razılaşmadığım və fikrimcə sizin də razılaşmamalı olub, etiraz etməli olduğunuz tərəfini yazacaq və siz dəyərli oxucular üçün paylaşacağam. Siz də dəyərli fikirlərinizi bölüşsəniz, çox şad olaram.

P.S. Bu tələyə adətən xoş niyyətli, yaxşı insanlar düşürlər. Yaxşı xarakterinizin sizin həyatda məğlubiyyətinizə səbəb olmasına icazə verməyin!

P.S.S. Düşünüb sorğuladıqdan sonra hansısa bir məsələ, iş, problem sırf çətin görünür deyə “bu, mənim təsir dairəmin xaricindədir” deyib tez geri çəkilməyə də tələsməməliyik. Çox ciddi sorğulamalyıq və əmin olmalıyıq ki, doğrudan da edə biləcəyimiz bir şey yoxdur.

1. Düşünməyin.

Çox mənasızdır, düşünməmək insan üçün imkansız bir şeydir, bunu necə edə bilərəm ki, deyə əsəbiləşməyin mənə. Düşünməmək dedikdə, nəzərdə tutduğum şey etməyi planlaşdırdığınız, əldə etməyə, bitirməyə niyyətləndiyiniz iş haqqında olan düşünməməkdir.

Yəni, özgüvənsizliyin və tənbəlliyin ortaq bir səbəbi, düşünməli olduğumuz iş haqqında, düşünməyimiz lazım olan vaxtdan daha çox düsünməkdir. Düşünmənin “finish” xəttinə çatıb başlamaqdansa, yola düşünməklə davam etməkdir.

Boşuna deməyiblər ki,: “Ağıllı düşünənə qədər, dəli çayı vurub keçdi.”

Necəsini biraz daha açıqlayım sizə. Bunun əsas sirri başlamaq və hərəkət etməkdir. Gəlin başqa bir deyimi xatırlayaq : –“Hərəkətdə Bərəkət var” – bunun əhəmiyyətini indi biraz daha yaxşı anlayacagiq. İndi dərhal başlamaq və özgüvəninizi də dərhal artırmaq üçün düşünün. Bu dəqiqə haradasınız və olduğunuz yerdə nə edə bilərsiniz, edəcəyiniz iş sizi mütləq hədəfinizə doğru azca da olsa yaxınlaşdıracaq bir iş olmalıdır. Elə indi düşünün kimisə,nəyisə gözləmədən bu gün nələr edə bilərsiniz. Yazını oxuyub bitirən kimi başlaya biləcəyiniz nə varsa başlayın və sonraya saxlamadan onu dərhal edin.

Bu çox kiçik bir iş də ola bilər,bir zəng, bir mesaj, bir email yazmaq, edəcəklərinin siyahısını yazmaq, və yaxud bir kitab sifariş etmək, otağı səliqəyə salmaq, lazımlı materialları bir fayla toplamaq və s.

İşin nə qədər kiçik görsənməsinin heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Əsas odur ki, o işin nəticəsi,tamamlanması sizi az da olsa hədəfinizə doğru yaxınlaşdıracaq. İstiqamətinizi o yönə – vizyonunuza döndərəcək və siz yenidən rayda olacaqsınız.

2. Beyninizdəki Qaynanaya, Çərənçiyə Qulaq Asın, Ancaq İnanmayın.

Bu halları biz hər birimiz günlük həyatda yaşayırıq və təcrübədən keçiririk.Bizim üçün vacib olan olan nəyi etməyə çalışırıqsa, onunla bağlı daxilimizdən bir səs daima neqativ, mənfi nə varsa, ağlımıza gələ biləcək hər mənfi ehtimal nədirsə, onları dayanmadan bir-bir bizə sıralayır, danışır, hətta bəzən hayqırır. Biz əgər bundan xilas olmağa və ya tamamilə səsini kəsməyə çalışsaq, çox böyük və fəlakət gətirici bir səhf etmiş olarıq. Buna reaksiya verməyəcəyik, əksinə dalğalarla oynayan bir sörfçü kimi bu daxili səsləri öz lehimizə istifadə etməyə çalışacağıq. Etməli olduğumuz şey, bu daxilimizdəki çərənçinin hansı hallarda və bizi nə vaxt yolumuzdan döndərməyə çalışdığını təyin etməkdir. O qorxunc səslərin bizə sadaladığı qorxulu ehtimallara yaxşı qulaq asmalıyıq. Bundan sonra isə bu ehtimalların nə dərəcə güclü bir ehtimal olduğunu sorğulamaq və bunlardan başvermə ehtimalı çox olanları nəzərə almalı, baş verəcəyi halda nə etməli olduğumuzu düşünməli və öncədən bir plan hazırlamalıyıq.

Yəni pozitiv düşünməyi deyil, ən mənfi, ən neqativ düşünməyi seçməliyik. Ola biləcək ən fəlakətli senarini düşünüb özümüzü buna görə hazırlamalıyıq.

Növbəti və sonuncu (bir növ yuxarıdakının növbəti mərhələsi olan) etməli olduğumuz isə:

3. Özümüzlə Söhbətin Daha Çox Fərqində Olmaqdır.

Ən əsası bu daxili çərənçi ilə barışıq, sülh halında yaşamaqdır. O, danışanda onu dərhal susdurmağa çalışsaq, daha da yüksəkdən danışacaq və biz nə qədər ona qarşı rəftarımızda sərt olsaq, onun səsi bir o qədər yüksələcək və qorxuducu olacaq.

Ona görə ondan qurtulmağı yox, ona gülməyi, onunla əylənməyi, dediyi ciddi təhlükələri nəzərə alıb hazırlıqlı olmağı və davam etməyi planlaşdırmalıyıq.

Bunu ən yaxşı formada bacarmaq üçün isə edəcəyimiz digər iş, özümüz ilə etdiyimiz söhbətlərə daha çox diqqət etməkdir. Daxilimizdəki özümüzə pıçıldadığımız qorxularımızın, bizi yoldan döndərməyə çalışan nələr varsa, onların daha yaxşı fərqində olmalıyıq.

Bir çox özümüz ilə gizlində etdiyimiz bu söhbətlər, özümüzə təkrarlayıb durduğumuz limitləyici hekayələrdir. Fərqindəliyimiz artırmaqla, bu daxili dialoqumuzu müsbətə doğru dəyişdirə bilərik. Bunu etmək çətin olacaq. Bəzən çox məntiqsiz və absurd səslənəcək, amma yenə də, xatırlamalıyıq ki, biz vərdiş etdiyimizin o tayında bir yerə səyahət edirik, sərhədlərimizin digər tərəfinə keçirik və bunun üçün də bu təlaş, qorxu və qayğıların olması normaldır.

Bizim işimiz isə onlardan dərhal qurtulmaq yox, daima onlardan öyrənmək, onları idarə etmək və bir-bir yox etməkdir.

İndi özgüvəninizi artırmaq və özünüzü daha yaxşı hiss etmək üçün heç bir bəhanəniz qalmadı.

Kimisə gözləməyin, Nəyəsə, başlayın!

Çox xoşuma gələn bir deyim var:

“Bütün biznes bacarıqları öyrənilə biləcək bacarıqlardır.”

Aşağıda sizinlə paylaşacağım Brain Tracy-dən öyrəndiyim üç metod da, istəyən hər kəs tərəfindən mənimsənilə biləcək üç möhtəşəm bacarıqlardır.Xüsusilə də, məhsuldarlıq, icraat və önəmli layihələri tez bir zamanda bitirmə baxımından.

1. Bir anda sadəcə bir işlə məşğul olmaq.

Saysız hesabsız araşdırmalar təkrar-təkrar bir anda bir neçə işlə məşğul olmağın, beynimizin işləmə sürətini, performanısını nə dərəcədə mənfi təsir etdiyini sübut edibdir. Hətta, bu cür işləmənin, bir anda bir neçə işlə məşğul olmağın IQ səviyyəmizi də düşürdüyünü (10-15 bal) iddia edən araşdırmalar var.

Beynimiz ən mükəmməl işini bir anda bir neçə işlə məşğul olarkən deyil, sadəcə tək bir iş üzərində məşğulkən görə bilir. Sadəcə bu halda bir növ özünü, sözün əsl mənasında nələr edə biləcəyini göstərir.

Özünü məşğul, işi çox kimi göstərmək istəyən insanlar adətən bunu sevirlər və çox iş gördüklərini iddia edirlər. Bu insanlar bəzən bu yolla özlərinə və digərlərinə, çox önəmli bir insanlarmış imici vermək istəyirlər. Ən acınacaqlı olansa buna özlərinin də inanmasıdır.

Qarşımıza qoyduğumuz hədəflərimizi reallaşdırmaq üçün verəcəyimiz ən vacib qərarlardan biri məşğul deyil, məhsuldar olmaqda maraqlı olma qərarıdır. Performansımızı dəyərləndirirkən əsas ölçü meyarımız gün ərzində neçə saat işlədiyimiz, nə qədər iş gördüyümüz, bitirdiyimiz deyil, neçə önəmli işi başlayıb bitirdiyimiz olacaqdır.

Əhəmiyyətli olan gün ərzində neçə vacib, keyfiyyətli iş bitirdiyimizdir, sayca çox olan önəmsiz işlər deyil. Heç bir önəmi yoxdur, bu gün yemək yeməyə, çay içməyə vaxt tapa bilməyəcək qədər məşğul olmuş olmağınızın, əgər axırda baxdığınız zaman bitirmiş olduğunuz işlər ən vacib hədəflərinizə doğru sizi yaxınlaşdırmayıbdırsa.

Bir gün ərzində 15-20 çox da vacib olmyan işlər bitirməkdənsə, bizi ən nəhəng hədəflərimizə doğru aparacaq 2-3 işi bitirmək daha böyük uğurdur.

Hər birimizin razılaşacağı bir həqiqət var, o da budur ki, üzərində işlədiyimiz işin nəticəsini böyük ölçüdə o işə nə dərəcədə intensiv, qırılmayan diqqət yetirdiyimizdir.
Diqqətimizi də bölən, parçalayan və bizə bu zərəri verərkən bizə özümüzü vacib və yaxşı hiss etdirən bir anda bir neçə işlə məşğul olmaqdır.

Yəni elektron poçt yazarkən, telefonda gələn zəngə də cavab verməyə çalışmaq, eyni zamanda gələn mesaja da gözucu baxmaq, daha sonra aldığın hansısa elektron poçt yoxlamaq, hər 10-15 dəqiqədə bir mesajları, sosial media hesablarını yoxlamaq. Qısacası, fasiləsiz olaraq bir işdən digər başqa birinə keçmək performansımızı iflic etməyin, vacib işləri heç cürə bitirə bilməməyin ən təminatlı yoludur.

Biz bunları edərkən bu işlərin hər birində diqqətimizin bir parçası, hissəsi qalır, növbəti başladığımız heç bir işlə pürdiqqət məşğul ola bilmirik və nəticə də buna paralel, uyğun olur.
2. Təcililik Hissi.

İkinci metod isə təcililik hissidir. Daima daha sürətli olmağa, yüksək tempdə işləməyə özünü alışdırmaq, başladığımız işləri bitirməyin olmazsa-olmazlarındandır. Sürətli olduğumuz zaman (səbəbini, elmi açıqlamasını, izahını bilmirəm, amma) beynimiz də daha yaxşı işləyir. Beynimizin performansı ən pik həddə olur. Bunun hərhalda iki səbəbi var.

Birincisi budur ki, biz özümüzü necə hiss ediriksə, davranışlarımız, seçim və qərarlarımız ona uyğun olur. Bunun əksi də doğrudur. Bu qayda beynini, emosional, psixoloji vəziyyətini “hack”-lamaq və daha fərqli hiss etmək istəyənlər üçün də əla bir metoddur. Necə ki, özümüzü necə hiss etdiyimiz hərəkətlərimizi istiqamətləndirirsə, hərkətlərimiz də təcrübə etdiyimiz, yaşadığımız hisslərin necəliyini təyin edirlər.

Mövzumuzla əlaqəli olduğu üçün özünüz bu paylaşacağımı yoxlaya bilərsiniz. Misal üçün, əgər etməli olduğunuz, etməyə qərar verdiyiniz işi, o işi etmə vaxtı gəldiyi zaman özünüzü yorğun, tənbəl, halsız hiss edirsinizsə, o zaman sadəcə bir az daha sürətli hərəkət edin. Bu daha dinamik hərəkət halında o işlə məşğul olmağa davam edin və görəcəksiniz ki, doğurdan da dərhal fərq hiss olunur.

İkinci önəmli səbəbi də jest və mimiklərimizin, bədən dilimizin, hətta aktiv olan üz əzələlərimizin belə əhval-ruhiyyəmiz üzərində ciddi təsiri var və bu da dərhal özümüzü necə hiss etdiyimizi dəyişdirir. Bu mövzuda Harvard Business School-un professsoru araşdırmasına (https://www.ted.com/talks/amy_cuddy_your_body_language_shapes_who_you_are?language=tr) da baxa bilərsiniz, daha ətraflı öyrənmək isdəyirsinizsə. İki halda özünüzü təsəvvür edin, bezgin, yorğun, yavaş-yavaş hərəkət etdiyiniz hallarda bədən diliniz nə siqnal verir? Üz əzələlərinizdən hansılar daha aktiv olur? Mimiklərinizlə, jestlərəinizlə hansı hissləri yaratmış olursunuz, ətrafa hansı mesajı vermiş olursunuz? Cavabı bildiniz…

Bunun üçün də icazə verməməliyik ki, bəlli bir andakı bədənimizdən, zehnimizdən aldığımız siqnallar bizə nə edib-etməyəcəyimizə dair diktə etsin, bizi istiqamətləndirsin.

Bunlarla yanaşı iki vacib nüansı da mütləq paylaşmaq isdəyirəm. Biri düşünmə ilə hərəkət, gözləmək ilə başlamaq arasındakı incə xəttdir.

Bilirsiniz ki, yetərli qədər düşünmədən başladığımız, tələsdiyimiz işlər nəticəsində məyusedici nəticələr alırıq. Ancaq hərəkət etmə nöqtəsinə gəldiyimizdə icraata başlamayıb, yenə də düşünməyə davam etmək də bizim icraat, işləri başlama və bitirmə bacarığımızı bir növ iflic edir.

Bu tələyə düşməmək üçün, nə qədər düşünüb, nə vaxt hərəkətə keçmək lazımdır sualının dəqiq konkret bir cavabı yoxdur və məhz bunun üçün də çox çətindir. Hərhalda bu təcrübə yolu ilə öyrənilə və ya biraz daha yaxşı səviyyəyə gəlinə biləcək bir bacarıqdır. Bunu siz özünüz öyrənməlisiniz. Ancaq düşünürəm ki, sadəcə oturub düşünməkdənsə, hərəkət keçmək, hətta uğursuz olmaq daha yaxşdır. Çünki, a) nə isə etmiş olursan və bu bizim icraat baxımından özümüzə inamağımıza yaxşı təsir edir, b) uğursuz olsan belə, çox əla məlumat toplamış olursan ki, istifadə etdiyin təqdirdə növbəti dəfə daha yaxşı qərarvermə üçün çox faydası olacaqdır.

Bir reallıq: əgər yetərli qədər istirahət etmiriksə, beynimizi və bədənimizi gərgin iş tempindən fasiləyə çıxarmır, dinləndirmir, onların qeydinə qalmırıqsa, o zaman bu yuxarıdakı metodlar bəlli bir yerdən sonra işə yaramayacaq. Bunun üçün də, özümüzdən tələblərimiz çox yüksək olması ilə yanaşı, özümüzün çox əla qeydinə qalmağı da unutmamalıyıq ki, yarı yolda qalmayaq.

Indi isə yuxarıdakı iki metodu ən əla şəkildə edə bilməyimizi təmin edəcək, bunlardan maksimum faydalanmağımıza ən çox kömək edəcək olan faktoru, yəni üçüncü metodu öyrənək.

Davamı növbəti yazıda…

Bir dəqiqə, bəlkədə bütün bunların hamısı ilə razısınız, amma, sadəcə sizin bir probleminiz var:

1. doğuşdan fərqlisiniz siz,
2. qavrama, anlama, 
3. konsantrasya olma probleminiz var,
4. hətta məktəb illərində də, digər uşaqlardan daha zəif idiniz? Sizə o zaman professordan bir xəbərim var. 

Riyazıyyat adətən ən çox qorxulan, ən çətin sahə  olaraq qəbul edilibdir, həm də, bütün dünyada. VƏ bu sahədə uğurlu olan insanların doğuşdan, buna uyğun dünyaya gəldikləriini, beyinlərinin fərqli işlədiyini düşünən, buna inanan milyonlarca insan var. 

Gəin görək professor bu mövzuda nə deyir və bundan sonra dərsimizi alaq və yolumuza fərqli bir baxışla davam edək. 

“Insanlarda riyaziyyat elmi haqqında çox məşhur bir önyarqı, inanc var. İnsanların doğuşdan, dünyaya gəliklərində riyaziyyat sahəsində uğurlu olacaq və ya, uğursuz olacaq şəkildə doğulduqlarına inanırlar. Yəni insan ya, yaxşı riyaziyyatçı olaraq doğulur, ya da, yox.  Amma, bu doğru deyil. Biz, bütün riyaziyyatçılar üçün,  bu sahə çətindir. Biz digərlərindən fərqli olaraq, qarşımızdakı riyaziyyat məsələlərini, teoremlərini, problemlərini həll edərkən daha az mübarizə aparırırq deyə bir şey yoxdur. Sadəcə olaraq biz bu mübarizəni idarə edə bilirik. Biz bilirik və hazırıq bu mübarizələrlə daha geniş miqyasda məşğul olmağa. Biz lazımlı qətiyyəti özümüzdə bu keçmiş illər ərzində çətinliklə formalaşdırmışıq.”

Daha çox uzatmayacağam, yəqin ki, professorun bu son dedikləri, bir çox sualımıza əla cavab verir. 

Bunu deyən kimdir, bəli hazırdakı  sahəsinin ƏN lərindən biri olan bir professor, yəni hansısa sıradan bir insan deyil buna görə də, hərhalda dedikləri üzərində düşünməyə dəyər hərhalda. Mütləq qəbul edin, razılaşın demirəm sadəcə düşünün. 

Nəyi düşünməliyik?

Etmək istədiyimiz, reallaşdırmaq istədiyimiz nədir, nələrdir və bunları “niyə hələ də, edə bilməmişəm?” sualı üzərinə düşünməyə. Yəni, bu suala verəcəyimiz cavablar arasında yuxarıdakı vurğuladığım səbəblər vəya onlara bənzər nələr deyiriksə o zaman ikinci dəfə sorğulayaq özümüzü.

 Sahəsində bir insanın yüksələ biləcəyi ən yüksək zirvəyə çıxmış bir insan həm də, ən çətin sahələrdən biri olan bu sahədəki uğurunu qeyri-adı, doğuşdan verilmiş bacarıqlara, istedadlara deyil də, birbaşa zəhmətə, əməyə, disiplinə bağlayır bununla əlaqələndirir.

Sən indi, sadəcə qonşudakı hansısa dayının, xalanın, ya da, hansısa qohumun bu sənlik deyil, bacarmazsan, ya da, özünün mən bucür çətin işlərin öhdəsindən gələ bilmərəm və bənzər səthi bəhanələrəmi inanacaqsan yoxsa, çətin amma, doğru olan yolumu seçəcəksən?

Bu yazıda əsas mesaj o deyilki, bütün sahələrdə eyni səviyyədə uğur qazanmağımız, mümkündür. Əksinə, əgər çox isdəyiriksə, və cəhd etmişik alınmayıbsa, bu o demək deyilki, bu iş bizlik deyil, biz bu iş üçün doğulmamışıq və.s  Ya yanlış metodlar, strategiyalar izləmişik, ya da, hələ yetəri qədər əmək sərf etməmişik.

Gələcəyimizi həsr edəcəyimiz sahəni seçmək həddən ziyadə önəmlidir, bundan da, önəmli olan kənardakı bizə məsləhət verən insanların və özümüzün limitləyici tövsiyyələrinə qarşı güclü zehni immun sistemimizi bəsləyib saxlamaq, daha da gücləndirməkdir.

Ümid edirəm ki, bu yazıdakı yazılanları hər xatırladığınızda zehninizdəki mükəmməl sizin yetişdiyi o qalanın müdafiəsini daha da, möhkəmləndirmiş olacaqsınız.

Hələlik…

Başlamazdan əvvəl bunu deyim ki, bu yazını sadəcə oxumayın. Əgər oxuduqlarınız üzərinə düşünəcəyinizə söz vermirsinizsə, o zaman başlamayın oxumağa. 

Bunları nəyə görə deyirəm?

Çünki bu yazıda paylaşacağım məsləhətlər, metodlar, alətlər çox-çox dəyərlidir. 

Bu məsləhətlər təxminən 400 ildir həll edilə bilməyən bir teoremi – Fermatın Sonuncu Teoremi (Fermat’s Last Theorem) – 7 ildə həll edən dünyanın son əsrdəki ən dahi riyaziyyatçısı Andrew Wiles tərəfindən verilmişdir.

Wiles-in bu uğurunun və yaxud, bu səviyyədəuğurlu olmanın sirri nədir sualına verdiyicavab budur: “İlişib Qalmaq”

Prosesi belə izahedir: “Problem haqqındahər şeyi – bu problem üzərində edilmiş bütünişləri, bu probelmi həll etmək üçün tətbiqedilmiş bütün metodları, yanaşmaları, yazılmış, deyilmiş, danışlımış hər şeyi–toplayırsan, öyrənirsən, zehninəhopdurursan. Problem haqqında uzunmüddət, dərinləməsinə, ətraflıcadüşünürsən. Lakin, bütün bunlar kifayətetmir və İLİŞİB QALIRSAN. Bu olduğunda, durmalısan, dayanmalısan, problemdən fasiləgötürməlisən.  İcazəverməlisən ki, beynin istirahət etsin. Bu arada da şüuraltın əlaqələr qurmağa davam edir və sən sabah, növbəti həftə yenidən başlayırsan.”

Bu yazılanları qısaca izah etməyə çalışsaq, sirr budur ki, əsas olan qətiyyətli olmaq, uzun müddətli fokuslanmış, fikrini məqsədli olaraq çox dar bir problem üzərində cəmləmiş halda problem üzərində işləməkdir. 

İşlər çətinləşdiyi zaman, azca beynimiz yorulan kimi, mesajlar, facebook, instagram, email, xəbərlər deyə qışqırıb diqqətimizi daha asan, daha maraqlı olanlara yönləndirmək istədiyi zaman, bu təhriklərə, maraqlı, əyləncəli, həyacanlı təkliflərə yox deyib,qətiyyət, səbat, fikrini cəmləmiş halda problem üzərində işləməyə davam etməkdir. 

Wiles bunlardan əlavə olaraq, başqa birfaktorun da, uğurlu olmaqda böyük əhəmiyyəti olduğunu deyir. O da sonda alınacaq mükafatdır. Bu mükafatın hiss etdirəcəkləri, yaşadacağı hisslər. (Bunu Viktor Vrumun Gözlənti Nəzəriyyəsi (Expectancy Theory) də çox gözəl izah edir. Sonunda mükafat olan bir iş bizim motivasiyamızı ciddi mənada artırır.)

Professorun hər halda təvazökarlığından vurğulamadığı başqa  çox önəmli bir nüansı da, vurğulayacağam.

Düşünün, professorunun üzərində işlədiyi problemdə uğursuz olma ehtimalı nə qədər idi?

Təsəvvür edin, 400 il, demək olar ki, yarım era necə dahi insanlar, sahənizin özünüzə nümunə kimi götürdüyünüz neçə-neçə ən böyük mütəxəssisləri, ustadları, duayenləri, dəfələrlə bu problemi həll etməyə çalışdı,amma uğursuz oldular. Bir daha yazıram –DÖRT YÜZ İL.

Siz olsaydınız, yarım era ərzində həlli tapılmayan bir problemi həll etmək üçün, yeddi il sərf etmək bir yana, heç bu yolda ilk addımı atmağa cəsarət edərdinizmi? Başlayardınızmı? Barmağınızı oynadardınızmı bu istiqamətdə?

İndi öz xəyalınız nədirsə, onu düşünün, çoxmu çətin gəlir? Neçə ildir, gündə neçə saat işləmisiniz bu xəyalınızı reallaşdlırmaq üçün?Gündə neçə saat və bu saatların neçə faizini, tam fikrinizi cəmlənmiş, konsantrasya olmuş halda o iş üzərində keçirdiniz?

Bu suallara verəcəyiniz səmimi, dürüst cavablar niyə hələ də istədiyiniz səviyyədə olmadığınızı, niyə istədiyinz sürətdə hədəfinizə doğru irəliləmədiyinizi, problemlərinizin, əksiklərinizin, harada və nələr olduğunu göstərəcək. 

Bundan sonra bu cavablarınıza baxıb lazımı dəyişiklikləri etsəniz və bu cür davam etsəniz nəhəng xəyallarını reallaşdırmış az saydakı lider, öndər, dahi şəxsiyyətlərdən olacaqsınız, əks halda isə sadəcə xəyallarından DANIŞAN, facebook-da pafoslu postlar paylaşan çox saydakı insanlardan biri olacaqsınız. 

Seçiminizi edin!

Seçiminizə görə nəticəyə də razı olun!

Deyinmək, döyünmək, gileylənmək heç bir fayda vermir. 

Uşaq deyilik, buna görə də seçimlərimizin məsuliyyətini üzərimizə almalı və gözlədiyimizdən çox daha zəif + az + əksik olan nəticələrimiz gözümüzün içinə baxdığında günahlandırmaq, arxasınca deyinmək üçün heç kimi və heç nəyi axtarmamalı, suçlunu, günahkarı  tapacağımız yerin qarşısında durub baxacağımız güzgü olduğunu xatırlamalıyıq...

Əks halda sadəcə bir nəfəri aldadacağıq. Yəni özümüzü. 

Uğursuz, çox danışan, saysız hesabsız, böyük xəyalları olan siyasətimizi, iqtisadiyyatımızı, millətimizi, məhəlləmizdəki insanları bəyənməyən boşboğazlardan biri olacağıq.

Bir dəqiqə, bəlkə də bütün bunların hamısı ilə razısınız, amma sadəcə sizin bir probleminiz var: doğuşdan fərqlisiniz siz, qavrama, anlama, konsantrasya olma probleminiz var, hətta məktəb illərində də, digər uşaqlardan daha zəif idiniz?

Sizə o zaman professordan çox önәmli bir xəbərim var.  Sizә umid verәcәk, inamınızı artıracaq vә tәdbiq etsәniz hәyatınızı dәyişәcәk.

Davamı növbәti yazıda…